SUB TERRA | Tomasz Stando

Obrazy olejne z cyklu Sub Terra są zwieńczeniem najlepszego, jak dotąd okresu twórczości Tomasza Stando. Podsumowują pewien etap drogi artystycznej malarza.

Artysta mimo gruntownych studiów artystycznych, nie poszedł tradycyjną ścieżką kariery artysty zawodowego. Nigdy mu na tym nie zależało. Od początku, konsekwentnie tworzył poza głównym obiegiem. Uniknął dylematów, czy zostać na drodze niezależności, czy też artystycznie skorumpować się i tworzyć we współzależności od instytucji kultury, gustów krytyków sztuki, czy zamówień klientów.

Malarz po latach życia spędzonych w Wielkiej Brytanii na stałe powrócił do swojego rodzinnego miasta Warszawy. Współczesna Warszawa, jej witalność i ciągły rozwój stymuluje artystę do pracy. Ostatnie lata to skupienie się Stando na malarstwie. Nic już go nie rozprasza. Mówi: „Robię to co chcę. Daję czadu”.

Na płótnach z cyklu Sub Terra zawiera się suma doświadczeń i umiejętności Tomasza Stando. Jak mówi artysta: „Łatwiej przychodzi mi zamknąć historię”. Malarz posiada mocną podstawę teoretyczną i praktyczną. Wie czego chce i umie to zrobić. Po latach pracy nad warsztatem i ciągłymi eksperymentami osiągnął swój indywidualny malarski styl. Obrazy z cyklu Sub Terra są to największe formatowo prace w dorobku artysty, dla którego wielkość nie jest barierą, lecz dodatkowo stymuluje go, daje upust emocjom i talentowi.

Pretekstem dla powstania dzieł z serii Sub Terra były zapomniane, niepozorne szkice wykonane przez Tomasza Stando ponad dwadzieścia lat temu. Na kartce papieru wykonał 11 małych rysunków przedstawiających znaki, które wydają się mieć przedchrześcijańskie konotacje i ikonograficznie nawiązywać do jaskiniowych znaków szamańskich.

W rzeczywistości znaki te zostały wykonane przez malarza intuicyjnie. Można odnieść wrażenie, że ze względu na swą pierwotność i duchowość powstały gdzieś w innym podziemnym świecie, w głębi duszy artysty. Być może ręka i oko artysty były, w trakcie procesu twórczego, narzędziem nieokreślonej, nadprzyrodzonej siły. W charakterze znaków Stando odnajduję echa koncepcji przenikalności, wyłuszczonej w dokumencie Wernera Herzoga pt. „Jaskinia zapomnianych snów”. Wedle której nie ma barier między naszym światem materialnym, a światem duchów. Duchów, które towarzyszyły artystom paleolitu, malującym na dnie jaskini, w półmroku, przy ograniczonej ilości tlenu. W tych warunkach następował nagły wybuch geniuszu tych twórców, rodziły się nowe idee. Znaki Stando wydają się pochodzić z jego zapomnianych snów, które w decydującej chwili wróciły do artysty i zostały automatycznie utrwalone.

Obrazy Stando nie są narracyjne, lecz wrażeniowe. Każdy z obrazów z tego cyklu jest swego rodzaju etapem, elementem procesu. Przejściem z jednego stanu zaawansowania do drugiego. W pierwszym dziele artysta skupiony jest przede wszystkim na znaku. W ostatnim ten znak zanika w intensywnej kolorystyce. Całość cyklu jest jedną pracą składającą się z następujących po sobie 12 skończonych elementów. To co widzimy jest raczej przedstawieniem, a nie wystawą.

Kolorystyka w obrazach Tomasza Stando, tak jak znaki, jest pierwotna. Artysta używa kolorów podstawowych. Nie tworzy nowych kolorów na palecie. Kolory „mieszają się” dopiero na płótnie. Różnorodność kolorystyczna powstaje u Stando również przez przenikanie kolejnych warstw farby, nakładanej jedna na drugą. Artysta dodatkowo nakleja papiery, które zmieniając strukturę płótna, zwiększają jego fakturowość.

Artysta nie sygnuje swoich prac. Czy jak pierwsi artyści jaskiniowi, czy też średniowieczni malarze-rzemieślnicy chce być anonimowy? Niekoniecznie. Nie podpisuje prac, bo jak mówi psuje mu to symetrię, kompozycję, która tak jak barwa jest jednym z jego znaków firmowych.

Tytuł wystawy został zaczerpnięty z języka łacińskiego. Język krajów basenu Morza Śródziemnego, kolebki zachodniej cywilizacji. Ponieważ Tomasz Stando na każdym kroku podkreśla przywiązanie do wartości tej kultury. Przywiązanie do malarstwa mającego swe źródło w humanistycznej Europie. Jest wierny malarstwu tradycyjnemu, lecz ma również szacunek do tego co współcześnie w sztuce powstaje. Nie zamyka się na nowoczesność.

W twórczości Tomasza Stando odnajdujemy cały przekrój europejskich prądów artystycznych. Wędrujemy od podziemnego malarstwa jaskiniowego, aż po współczesną sztukę ulicy, gdzie dzieła wykonywane są na ścianach, na których twórca umieszcza swój znak – tag.

Artyście zależy na uniwersalności, aby tworząc dowiedzieć się coraz więcej o człowieku i jego możliwościach. Poszukuje klucza do początków, do pierwszego ponadczasowego artystycznego gestu, od którego wszystko się zaczęło.

Malarz w swojej twórczości preferuje piony, nie jest to u niego wyrozumowane. Obrazy z cyklu Sub Terra można interpretować jak swego rodzaju sztandary czy chorągwie w twórczości Tomasza Stando, są jego twórczym manifestem.

Tomasz Stando nie będzie powielał motywu znaku w swoich kolejnych pracach, gdyż nie lubi rutyny i powtórzeń. Na wystawie Sub Terra mamy więc niepowtarzalną szansę zapoznać się w całości z tym pięknym cyklem obrazów. Które ze względu na swą wysoką jakość mogą szybko rozproszyć się wśród koneserów sztuki i być może już nigdy ich wszystkich razem, tak jak teraz, nie zobaczymy.

Łukasz Bireta